Sygnaliści i naruszenia – definicja i zakres zgłoszeń

Wprowadzenie

 

Temat sygnalistów od lat wywołuje emocje, a po wejściu w życie Ustawy o sygnalistach we wrześniu 2024 roku, zainteresowanie tym zagadnieniem stało się jeszcze większe. Pracownicy i pracodawcy muszą teraz zrozumieć, jakie działania można zgłaszać, aby zgłoszenie było zgodne z przepisami i gwarantowało ochronę sygnalistów. Ochrona ta nie obejmuje bowiem każdego rodzaju naruszenia prawa – ustawa definiuje, które przepisy prawne są objęte zgłoszeniami. W artykule przyjrzymy się temu, jakie naruszenia kwalifikują się do zgłoszenia oraz jakie konsekwencje niesie ze sobą niewłaściwe zakwalifikowanie naruszenia.

 

Definicja naruszeń kwalifikujących się do zgłoszenia

 

Co ustawa mówi o naruszeniach?

 

Ustawa o sygnalistach jasno precyzuje, że ochroną objęte są zgłoszenia dotyczące naruszeń prawa (art. 2 ust. 1). Przepisy prawne określają, że chodzi o poważne naruszenia prawa, które mogą mieć wpływ na interes publiczny. Oznacza to, że naruszenie dotyczące np. wewnętrznych procedur firmy, niekoniecznie będzie objęte ochroną wynikającą z ustawy.

 

Ważne jest, aby sygnalista zgłaszał naruszenia mające istotne konsekwencje, takie jak zagrożenie dla zdrowia publicznego, środowiska, czy naruszenia prawa pracy (art. 5 ust. 3). Wśród naruszeń, które mogą podlegać zgłoszeniu, znajdują się także czyny korupcyjne, naruszenia przepisów ochrony danych osobowych oraz działania mogące zagrażać bezpieczeństwu informacji.

 

Kwalifikacja naruszeń a ochrona sygnalistów

 

Żeby pracownicy byli objęci ochroną, zgłoszenie musi dotyczyć spraw o szczególnym znaczeniu prawnym. Ustawa nie daje pełnej ochrony w przypadku drobnych spraw, takich jak naruszenie regulaminu pracy. Istotnym czynnikiem jest wpływ na dobro publiczne. Sygnaliści, którzy zgłaszają sprawy bez odpowiedniego uzasadnienia, mogą nie tylko nie uzyskać ochrony, ale również spotkać się z odpowiedzialnością prawną, jeśli zgłoszenie okaże się bezpodstawne.

 

W praktyce oznacza to, że pracodawcy muszą być świadomi, że nie każde zgłoszenie pracownika będzie równoznaczne z naruszeniem prawa na poziomie, który przewiduje ustawa. Ważne jest, aby firmy wdrożyły wewnętrzne procedury pozwalające na ocenę zgłoszeń zgodnie z przepisami (art. 10 ust. 2).

 

Trudności z ustaleniem, co kwalifikuje się jako „naruszenie”

 

Problem interpretacji przepisów

 

Jednym z najpoważniejszych wyzwań, zarówno dla sygnalistów, jak i pracodawców, jest właściwa interpretacja przepisów dotyczących tego, co stanowi kwalifikujące się naruszenie. Przepisy nie zawsze są jednoznaczne, co powoduje, że pracownicy mogą zgłaszać naruszenia, które nie spełniają kryteriów przewidzianych w ustawie.

 

Przykładowo, jeśli pracownik zgłosi naruszenie wewnętrznych zasad firmy, np. niewłaściwe zarządzanie projektami, które nie wiąże się z łamaniem przepisów prawa, nie może liczyć na ochronę przewidzianą w ustawie o sygnalistach. Z tego względu istotne jest, aby zarówno sygnaliści, jak i pracodawcy dobrze zrozumieli, jakie działania stanowią naruszenia prawa kwalifikujące się do zgłoszenia. Brak precyzyjnych wytycznych w niektórych obszarach powoduje, że takie sytuacje mogą prowadzić do licznych sporów prawnych.

 

Przykłady trudnych przypadków

 

W praktyce zgłaszanie naruszeń, które dotyczą wewnętrznych procedur firmy, może być niewystarczające dla objęcia ochroną prawną. Na przykład, naruszenia związane z naruszeniem zasad BHP w niewielkim zakresie mogą nie spełniać wymagań określonych przez ustawę, ponieważ nie zagrażają one bezpośrednio bezpieczeństwu publicznemu (art. 4 ust. 2). Z kolei zgłoszenia dotyczące naruszenia przepisów ochrony danych osobowych w świetle RODO są bardziej prawdopodobne do zakwalifikowania się jako naruszenia zgodne z ustawą.

 

Jakie naruszenia najczęściej zgłaszają sygnaliści?

 

Popularne zgłoszenia sygnalistów

 

W świetle nowych przepisów, najczęściej zgłaszanymi przez sygnalistów naruszeniami są kwestie związane z nadużyciami finansowymi, korupcją, naruszeniami przepisów BHP, czy naruszeniami ochrony danych osobowych. Zgłaszane są również przypadki związane z przestępstwami gospodarczymi, działaniami na szkodę środowiska, a także naruszeniami dotyczącymi łamania przepisów prawa pracy.

 

Ważne jest, aby pracodawcy zdawali sobie sprawę, że sygnaliści często zgłaszają problemy, które mają realny wpływ na funkcjonowanie firmy, a także mogą narazić ją na odpowiedzialność prawną. Przepisy ustawy chronią pracowników, którzy zgłaszają te sprawy w dobrej wierze.

 

Jakie są konsekwencje niewłaściwej kwalifikacji naruszenia?

 

Ryzyko dla sygnalistów

 

Jeżeli sygnalista zdecyduje się zgłosić naruszenie, które nie spełnia wymagań określonych w ustawie, może to prowadzić do poważnych konsekwencji. Pracownicy, którzy zgłoszą naruszenia niemające podstaw prawnych, nie mogą liczyć na ochronę przewidzianą przez przepisy. Oznacza to, że mogą zostać narażeni na działania odwetowe ze strony pracodawców, takie jak zwolnienia z pracy, represje lub inne formy retorsji.

 

Jednak ustawa wprowadza także zabezpieczenia, które mają chronić sygnalistów przed represjami, jeśli zgłoszenie było dokonane w dobrej wierze, nawet jeśli później okaże się, że zgłoszenie nie dotyczyło naruszenia przepisów (art. 6 ust. 3).

 

Konsekwencje dla pracodawców

 

Z perspektywy pracodawców, zgłoszenie naruszenia, które nie spełnia kryteriów ustawy, może być problematyczne, szczególnie jeśli nie ma jasnych procedur weryfikujących zasadność zgłoszeń. Pracodawcy powinni wdrożyć odpowiednie mechanizmy, które pozwolą na ocenę zgłoszeń zgodnie z przepisami i zminimalizowanie ryzyka nieporozumień. Wprowadzenie transparentnych procedur, umożliwiających pracownikom zrozumienie, jakie zgłoszenia mogą podlegać ochronie, jest koniecznością, aby uniknąć potencjalnych sporów prawnych.

 

Nieodpowiednia reakcja na zgłoszenie może nie tylko prowadzić do sporów z sygnalistą, ale również do poważnych konsekwencji finansowych i prawnych dla firmy. Dlatego ważne jest, aby firmy podejmowały kroki mające na celu zapewnienie przestrzegania przepisów dotyczących ochrony sygnalistów.

 

Wnioski i rekomendacje

 

Jak sygnaliści mogą chronić się przed błędną kwalifikacją naruszeń?

 

Aby uniknąć ryzyka nieodpowiedniego zgłoszenia, sygnaliści powinni zawsze zasięgać porady prawnej przed złożeniem zgłoszenia. Skonsultowanie się z prawnikiem, doradcą ds. sygnalistów lub związkiem zawodowym może pomóc w ustaleniu, czy zgłoszenie dotyczy faktycznego naruszenia przepisów prawa i podlega ochronie zgodnie z przepisami ustawy.

 

 

Jakie kroki powinny podjąć firmy

 

Z drugiej strony, pracodawcy powinni skupić się na wdrożeniu skutecznych procedur wewnętrznych, które nie tylko zapewnią ochronę sygnalistom, ale także umożliwią rzetelną ocenę zgłoszeń.

Wprowadzenie szkoleń dla pracowników na temat tego, jakie działania można zgłaszać, jest niezbędne, aby uniknąć nieporozumień i potencjalnych sporów prawnych. ApexNet przygotowało dwa kompleksowe szkolenia, jedno dedykowane pracodawcom, drugie pracownikom. Personalizacja ta sprawia, że uczestnik otrzymuje wiedzę o Ustawie idealnie dostosowaną do pełnionej funkcji.

 

Podsumowanie

 

Definicja naruszeń kwalifikujących się do zgłoszenia to jedno z najtrudniejszych zagadnień wynikających z Ustawy o sygnalistach. Dla pracowników istotne jest, aby zgłaszane naruszenia miały odpowiednią rangę i były zgodne z przepisami, aby mogli liczyć na ochronę. Z drugiej strony, pracodawcy muszą być przygotowani na odpowiednią reakcję na zgłoszenia, a także wdrożyć wewnętrzne procedury, które pozwolą na właściwe zarządzanie zgłoszeniami. W przeciwnym razie obie strony mogą spotkać się z nieprzyjemnymi konsekwencjami prawnymi.

WYBIERZ SZKOLENIE Z ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH